Lênh đênh sông Đà

Sông Đà ngày nay không còn dữ dội những thác ghềnh với "đá núi sắc nhọn như nanh vuốt... Sông Đà ngày nay không còn dữ dội những thác ghềnh với "đá núi sắc nhọn như nanh vuốt và những cái hút nước cuồn cuộn luồng gió gùn ghè như chực nuốt người" như nhà văn Nguyễn Tuân miêu tả trong tác phẩm "Người lái đò sông Đà" nữa. Khi sông Đà bị ngăn lại để làm thủy điện, cả một vùng rộng lớn giờ đây ngập mênh mông, những ngọn núi cao vời vợi giờ trở thành những hòn đảo bềnh bồng. Những vùng đất dọc dòng sông nhà văn Nguyễn Tuân đã từng đến và miêu tả trong tác phẩm mang vẻ đẹp hết sức thanh bình... Chân dung nhà văn Nguyễn Tuân TIẾT LỘ BẤT NGỜ VỀ ÔNG LÃO LÁI ĐÒ KIÊU HÃNH Nghe tôi hỏi về tác phẩm "Người lái đò sông Đà", họa sĩ Thu Giang (con gái út của nhà văn Nguyễn Tuân) kể có lần chị nghe một nhà văn trẻ hỏi ông đã viết "Người lái đò sông Đà" như thế nào, ông trả lời ngắn gọn "tôi đi, tôi thấy và tôi viết"... Để cho ra đời tác phẩm đặc sắc lay động lòng người như thế, nhà văn đã lăn lộn suốt mấy năm ròng từ năm 1956 - 1960 khắp vùng Tây Bắc, mỗi vùng có khi ông ở hẳn vài tháng để tìm ra "cái vàng mười" của con người nơi đây. Có một điều ít người biết, khi tác phẩm ra đời được mọi người hồ hởi đón nhận, ông vẫn đau đáu trong lòng vì "chỉ mới tạm hài lòng" chứ cảm hứng từ sông núi hùng vĩ và tình cảm đồng bào dân tộc nơi núi rừng Tây Bắc "còn lớn lắm mà chưa "nhả chữ" ra hết được...". Một góc sông Đà nên thơ Họa sĩ Thu Giang kể bố từng tâm sự với chị rằng nhân vật ông lão lái đò kiêu hãnh trên dòng sông Đà dữ dội mà trữ tình ấy không dựa vào một nhân vật cụ thể nào mà góp nhặt từ rất nhiều ông lái đò mà nhà văn từng có dịp làm quen, trải thời gian nay chẳng còn ai nữa. Chị tiết lộ một điều hết sức bất ngờ "ông lão lái đò kiêu hãnh ấy mang bóng dáng của chính con người nhà văn Nguyễn Tuân": phóng khoáng, yêu thiên nhiên và không bao giờ chịu gò bó vào bất cứ cái gì. Cuộc sống của người lái đò là cuộc chiến mỗi ngày với thác ghềnh hiểm nguy giống như một người lính trên chiến trường ác liệt vậy. Sóng nước như những kẻ thù sát nách nhưng ông lão lái đò cũng như bản thân nhà văn vẫn hùng dũng đạp sóng để tiến về phía trước. Sâu xa và thú vị hơn nữa, giữa dòng chảy văn học cuồn cuộn thời đại mình, Nguyễn Tuân muốn dấn thân theo dòng chảy mới để tìm ra niềm vui mới lạ cho dù luôn gặp nhiều thác ghềnh. Đó chính là tính cách thật của con người nhà văn Nguyễn Tuân, vốn nổi danh ở đất Hà thành là hào hoa lịch lãm nhưng kiêu bạc, khí phách. Chị Thu Giang cho biết không còn tài liệu nào ghi lại quá trình ông đi thực tế viết bài "Người lái đò sông Đà" như thế nào, chỉ nghe nhà văn hay nhắc đến chợ Bờ, Thác Bờ (huyện Đà Bắc, Hòa Bình) - nơi ông thấm tình với bà con người dân tộc nơi này. PHIÊN CHỢ BỜ ĐỘC ĐÁO VEN SÔNG ĐÀ Đường về địa danh chợ Bờ, nơi trong tác phẩm người lái đò từng nói "chỉ muốn cắm thuyền ở chợ Bờ", chẳng dễ chút nào. Từ TP Hòa Bình, mất gần hai tiếng đi xe gắn máy vượt hơn 20km đường đèo dốc ngoằn ngoèo trong làn sương mù mờ mịt buổi sáng, tôi cũng đến được bến Thung Nai (huyện Cao Phong) để đón ghe sang xã Vầy Nưa (huyện Đà Bắc) cho kịp phiên chợ chỉ nhóm họp duy nhất một sáng Chủ nhật trong tuần. Sông Đà mênh mông, nước xanh "màu ngọc bích". Những ngọn núi đá nhô cao như một "vịnh Hạ Long vùng cao." Chợ Bờ khá nhộn nhịp. Những chiếc tàu, ghe từ rất nhiều vùng, đa phần từ dưới xuôi mang hàng hóa đến buôn bán và trao đổi các sản vật như cá sông Đà, gà vịt, rau quả...của bà con quanh vùng. Những hàng hóa tưởng như rất bình thường các bạn vùng xuôi tụi mình như tập vở, viết, kim chỉ, mì gói, thuốc uống...lại bán rất chạy.Với đồng bào dân tộc, đời sống vốn khốn khó lại là những thứ rất quý. Cụ bà người dân tộc Thái, Hà Thị Lả (80 tuổi) cho biết ngày xưa đến giờ vẫn vậy, Chợ Bờ được coi như một ngày vui nên mọi người nhất là thanh niên tuần nào cũng rủ nhau vượt chục cây số xuống để gặp gỡ mua bán trao đổi. Dù hôm nay bà chỉ đủ tiền ăn gói xôi rồi về nhưng vẫn rất thấy rất vui chứ "ở nhà khó chịu cái bụng lắm." Còn nhóm bạn học sinh THCS Vầy Nưa là Bùi Thị Thân (dân tộc Mường), Lò Thị Là (dân tộc Dao) vẻ mặt rạng ngời dù mỗi bạn chỉ đủ tiền sắm cho mình chỉ mỗi cây bút và cái kẹp mới. Trên chiếc ghe bầu tròng trành sóng nước, hai chị em bạn Nguyễn Thị Thùy và Tuấn Anh (lớp 11, THPT Mỹ Đức) cho biết ngày cuối tuần, cả hai vừa từ Hà Tây đón xe lên phụ mẹ buôn bán. Cô Hoan (mẹ của Thùy và Tuấn Anh) đã có mặt ở Chợ Bờ được hơn chục năm nay tâm sự: buôn bán ở đây chẳng lời lãi bao nhiêu nhưng thấm cái tình rất đậm đà của bà con dân tộc, lại thêm nổi nhớ sông Đà âm ỉ nên ngay từ lần đầu đến đây, cô quyết định gửi hai con về xuôi đi học rồi nhất định "cắm thuyền" nơi này dù lời lãi từ buôn bán chẳng là bao... Không chỉ dừng lại ở vẻ đẹp như tranh của một "Hạ Long trên vùng cao", sông Đà ngày nay còn mang một sứ mệnh lịch sử mang dòng điện sáng từ các thuỷ điện Hoà Bình, Sơn La, Lai Châu cho cả vùng Tây Bắc hùng vĩ. Chia tay cái tên "quái vật sông Đà" từng làm kinh sợ bao người, sông Đà hôm nay được các bạn tuổi teen Tây Bắc hãnh diện gọi là "dòng sông ánh sáng"... *** Sông Đà còn được gọi là sông Bờ hay Đà Giang dài gần 1000 km chảy qua Việt Nam và Trung Quốc (khoảng 400km) với khoảng 2,2 triệu người sinh sống. Sông Đà là một con sông kì lạ với nước xanh màu ngọc bích, dòng chảy về phía Bắc khác hẳn với các con sông khác đều đổ về hướng Đông. HIẾU NGHĨA