Phong Hoa Tuyết Nguyệt

Bài thơ Phong Hoa Tuyết Nguyệt của Vũ Duy Thanh (1806 - 1861) theo thế thuận nghịch độc. Bài này tài tình ở chỗ đọc xuôi là thơ chữ Hán đọc ngược lại từ dưới lên trên theo lối đọc chữ Nôm, thì lại thành thơ quốc văn. 
Thi đàn tế liễu lộng hoa hài,

詩 檀 細 柳 弄 花 鞋

Khách bộ tùy sương, ấn bích đài.

客 步 隨 霜 印 碧 苔

Kỳ cục đả phong thanh áp trận,

棋 局 打 風 清 壓 陣

Tửu biều nghinh tuyết bạch hòa bôi.

酒 瓢 迎 雪 白 和 杯

Sơ liêm thấu nguyệt hương ly cúc,

疏 簾 透 月 香 離 菊

Yến tịch lăng hoa vị át mai.

燕 席 陵 花 味 喝 梅

Phi phất lĩnh đầu chiêm tĩnh điếm,

披 拂 嶺 頭 瞻 靜 店

Thi đàn tế liễu lộng hoa hài.

詩 檀 細 柳 弄 花 鞋 


Đọc ngược từ dưới lên theo kiểu chữ Nôm ta có: 


Giày hoa lỏng lẻo tới đàn thơ

Điếm tạnh xem đầu núi phất phơ,

Mai át mùi hoa lồng tiệc yến

Cúc lìa hương nguyệt thấu rèm thưa

Chén hòa bạch tuyết nghiêng bầu rượu, (+)

Trận áp thanh phong đánh cuộc cờ,

Rêu biếc in sương theo bước khách,

Giày hoa lỏng lẻo tới đàn thơ. 

Bài thơ nôm vừa là bài thơ mới lại vừa dịch lại được đại ý bào thơ chữ Hán thực là tuyệt diệu. 

Nguồn: Lãng Nhân, Giai thoại làng Nho, Nam chi tùng thư, Sài Gòn, 1972, tr. 251- 252 
Bài Phong Hoa Tuyết Nguyệt, Lãng Nhân cũng chép lại trong quyển CHƠI CHỮ, Nam Chi Tùng Thư, bản in lần thứ hai, Saigon năm 1963, trang 116-117 như sau: 

Thi đàn tế liễu lộng hoa hài 
Khách bộ tùy sương, ấn bích đài 
Kỳ cục đả phong thanh áp trận 
Tửu biều nghinh tuyết bạch hòa bôi 
Sơ liêm thấu nguyệt hương ly cúc 
Yến tịch lăng hoa vị át mai 
Phi phất lĩnh đầu chiêm tĩnh điếm 
Thi đàn tế liễu lộng hoa hài. 

(Ý nghĩa bài thơ: 

Đi giầy hoa đến đàn thơ, qua rặng liễu 
Lốt giầy dẫm sương in trên rêu biếc 
Nhân lúc gió mát đánh cờ 
Có tuyết xuống nghiêng bầu uống rượu 
Vườn cúc trăng soi qua rèm thưa 
Hương mai bay vào tiệc yến 
Phất phơ gió thổi qua điếm vắng đầu núi 
Đi giầy hoa đến đàn thơ, qua rặng liễu.) 

Đọc ngược bài chữ Hán từ dưới lên thành thơ nôm: 

Hài hoa lỏng lẻo tới đàn thơ 
Điếm lạnh xem đầu núi phất phơ 
Mai át mùi hòa lừng tiệc yến 
Cúc lìa hương nguyệt thấu rèm thưa 
Bôi hòa bạch tuyết nghiêng bầu rượu 
Trận áp thanh phong đánh cuộc cờ 
Đài biếc in sương theo bước khách 
Hài hoa lỏng lẻo tới đàn thơ... 

____________________ 

Theo ấn bản trên (1963), ở câu 3 Lãng Nhân vẫn chép là LỪNG. 
Câu 5 thì chép: BÔI hòa bạch tuyết nghiêng BẦU rượu. 

Chữ Hán TỬU BIỀU dịch ra là BẦU RƯỢU, TM chép sai là BÀN RƯỢU. Để TM sửa lại cho đúng. 
Còn chữ Hán BÔI có thể giữ nguyên âm BÔI hoặc đọc theo chữ nôm là CHÉN (như bản in 1972) cũng đúng. 

Trong quyển CHƠI CHỮ (Saigon, 1963) nói trên, trang 270, Lãng Nhân cẩn thận dặn dò: 
«Trở lên hầu hết là những văn thơ khẩu truyền, và không có di cảo, lại cũng nhiều chưa có ai chép đăng vào báo chí, nên không thể quyết được là tất cả đều đúng nguyên văn và đúng tình tiết. Chúng tôi mong các bậc đại phương thấy chỗ nào lầm lộn sai suyễn, vui lòng đính chính lại cho.» 

Điện Long An (Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế) còn lưu giữ hai bài thơ chơi chữ của vua Thiệu Trị: Vũ trung sơn thủy & Phước Viên văn hội lương dạ mạn ngâm, cả hai bài đều được cẩn xà cừ trên vách điện. 
Hai bài thơ trên được viết theo đồ hình bát quái, chỉ 56 chữ mà có thể đọc được 64 bài thơ thất ngôn bát cú (chưa kể thất ngôn tứ tuyệt). 
GS Nguyễn Tài Cẩn đã giải mã được tất cả các cách đọc bài thơ Vũ trung sơn thủy
_____________________________